Geçtiğimiz sezon sahnelenmeye başlanan Absürd Tiyatro'nun önemli yazarlarından Harold Pinter'in "Doğum Günü Partisi" adlı oyununu Şubat ayında Kadıköy Haldun Taner sahnesinde izleme fırsatı buldum.
Aslında "absürd tiyatroyu" genel hatlarıyla özetlemek gerekirse, birçok absürd yazar (kendilerini öyle nitelemeseler de) farklı anlatım biçimleriyle insanın bu koca evrende yalnız olduğunu anlatırlar, çünkü ne kendisi ne de başkalarıyla iletişim kuramaz, ya da kurmayı tercih etmez. Zaten ona göre iletişim kurmak, konuşmak tehlikelidir. İnsan adeta gökyüzünden fırlatılmış ve bu dünyaya hapsolmuştur. Bu türün temsilcileri oyun kişilerini genellikle tek bir mekana hapsederler, "içerideliker" ve "dışarıdakiler" vardır. İnsan bedeni ve ruhu bu kapalı mekanda sıkışıp kalmıştır. Zaten çıkmak istemez, dışarısı tehlikelidir, tekinsizdir. Orada sıkışıp kalmış olsa bile o odada, o mekanda güvendedir. Bir süre sonra bu kişiler kendilerine yabancılaşırlar, sözlerin, ilişkilerin, yaşamanın, ölümün hiçbir önemi yoktur artık. İçeridekiler ile dışarıdakiler arasında sürüp giden bu savaş sonuçsuzdur, oyunlar hep bu kısır döngü içinde sürüp gider.Samuel Beckett, Eugene Ionesco, Jean Genet, Arthur Adamov'da olduğu gibi, Harold Pinter da oyunlarında işte bu kısır döngüyü, bu var olma ritüelini anlatır.
"Doğum Günü Partisi"nde, Stanley Weber bu haspolmuşluğu ve çıkışsızlığı en uç noktada yaşayan karakter olarak Meg'in "korunaklı" pansiyonuna sığınmıştır. Nedeni anlaşılmaz bir korkuyla, Meg'in anaç tavrını kalkan olarak kullanır. Meg, Stanley'yi dış dünyadan gelecek herhangi bir tehlikeye karşı koruyacak tek kişidir. Stanley'nin endişeli hali, sürekli gelen giden var mı diye sorması boşa çıkmaz ve iki "insan avcısı" çıkagelir, Goldberg ve McCaan. Tehlikenin farkında olmayan "iyi kalpli" Meg, Stanley'ye sürpriz doğum günü partisi hazırlar, asıl doğum günün o gün olmamasına rağmen. Goldberg, McCaan ve işveli komşu Lulu davetliler arasındadır. Meg, eski bir piyanist olan Stanley'i geçmiş görkemini hatırlatacak bir hediye alır: oyuncak bir trampet. Bu çılgın partide tek eğlenmeyen kişi "doğum günü çocuğu" Stanley'dir. Körebe oynanırken, gözleri bağlı olan Stanley birden trampetin üzerine basar, kırar. Bu anda, korunaklı yuvasına zarar verdiğini ve her şeyin sona erdiğini düşünen Stanley, Meg'i boğmaya, Lulu'ya tecavüz etmeye çalışır. Aslında kendisine kalkan olarak seçtiği bu "egemen güçler"den kurtulduğunu sanır. Çünkü çok güvendiği Meg onu baş düşmanlarına karşı korumamıştır. Lulu'nun cinselliği ise onu korkutmaktadır. Ayrıca onu etrafa karşı "uyanık" tutan bir diğer güç simgesi gözlüğü de kırılmıştır. Şimdi Stanley tamamen güçsüzdür ve çaresizce "insan avcılarına" teslim olur, Meg de onu korumamıştır. Hatta olup bitenden habersizce günlük hayatına devam eder. Egemenliğini erkekler üzerinde oluşturan Meg, Stanley'nin boşluğunu bu sefer sessiz ve sadık kocası Petey ile telafi edecektir...
İBB Şehir Tiyatrosu'nun internet sitesinde "Doğum Günü Partisi" şöyle
tanıtılmış: "Nobel ödüllü Harold Pinter'ın başyapıtı, hem eğlence hem
gerilim dolu
bir oyun. Bir sahil kasabasında yaşayan karıkoca ve pansiyonlarının tek
müşterisi olan bir genç adam. Dışarıdan gelen iki adam ve orada yaşayan
bir genç kız. O gün doğum günü olmayan genç adam için bir doğum günü
partisi düzenlerler. Ve korkunç eğlence başlar."
Bir televizyon programında ise yönetmen oyunu komedi olarak yorumlamayı tercih ettiğini söylüyor ve metnin zaten her şeyi anlattığından bahsediyordu. Absürd metinler yönetmene boş alanlar bırakmasa da klasikleşmiş bir çağdaş oyunun mutlaka yeni bir yorumu olmalıdır. Yorum derken, oyunu komedi olarak yorumlamaktan bahsetmiyorum. Yönetmenin tercihi komediyse, açıkçası sahnede komediye dair çok az şey vardı. Ya da seyirciyi güldürecek ögeler de çok anlaşılmadı demek daha doğru olacak. Oyun metninde sessizlik anları bir zil sesiyle verildi, fakat o da anlaşılmadı. Kişilerin absürd duruma düştükleri anlar, donukluğun, sessizliğin çok önemli olduğu anlar da havada kaldı; sahne değişimleri hiçbir şeyi ifade etmedi. Genel olarak bakıldığında seyirciler neden bu oyuna 2 saatten fazla bir süre harcadıklarını sorguladılar sadece. Stanley'nin neden korku içinde olduğu, bir pansiyona, bir kadına sığındığı, daha sonra çaresizce güvendiği kadın imgesinden neden vazgeçtiği hiçbir şey ifade etmedi. Sonuç olarak Harol Pinter'in "Doğum Günü Partisi" adlı oyunuyla söylemek istediği anlaşılmadı. "Korkunç eğlence", seyircinin genelinde sıkıcı bir oyun olarak sonuçlandı.
Absürd tiyatroda metin zaten belli bir rejiyle yazılır, asıl iş oyuncuya düşer. Bu açıdan, oyunun yönetmeni de olan Yıldıray Şahinler kilit karakter Stanley'nin çıkışsızlığını, çaresizliğini tam olarak yansıtamıyor. "Büyük" olayların önemini yitirdiği oyunda küçük nesnelerle yapılan oyunlar önem kazındığı için, oyuncak trampet ve gözlük gibi objelerle yapılan tekrarlar veya söz oyunları bir şey ifade etmemeye başlıyor. Julide Kural sahne üzerinde Harol Pinter oyununda oynamanın mutluluğunu yaşıyor gibi; Meg'i oynarkenki heyecanı seyirciye de geçiyor. Goldberg'i canlandıran Cem Davran başarılı bir karatker oluşturuyor, fakat oyunun temposunun düştüğünü hissettiği anlarda aşırı göstermeci oynuyor. Mert Tanık'ı ise ayrı tebrik etmek gerek, izlenmesi keyif veren bir McCaan karakteri yaratmış ve oyunun başından sonuna kadar absürd oyunculuğa yaraşır bir performans sergiliyor. İşveli komşu kızı Lulu'yu canlandıran Özge Borak ve Petey'i oynayan Bahtiyar Engin sanki bu oyunda bulunmaktan dolayı mutsuz bir halleri varmış gibi oynuyorlar.
Her oyunda sahne tasarımı yapan Barış Dinçel'in bu seferki asimetrik ve gereğinden kalabalık tasarımı, oyunu bir bulvar komedisiymiş gibi gösteriyor. Aynı şekilde, müzik ve efekt tasarımının çok etkili olduğu söylenemez. Işığın kapatıldığı anda fenerle yapılan ışık oyunları oyuna bir tempo katıyor, seyirciyi eğlendiriyor.
Açıkçası bu oyunu izlemeyi yazarından dolayı tercih etmiştim. Absürd Tiyatro'nun
önemli temsilcileri arasında adı geçen Harold Pinter politik
duruşuyla da bilinen bir yazar, senarist, bir tiyatro adamıydı ve Türkiye'de çok az oyunu sahnelendi.
Fakat oyun hakkında bir şeyler yazmaya yönelten durum özellikle seyircilerin oyun
esnasındaki tutumu oldu. Çok sıkıldıkları her hallerinden belliydi. Daha sonra birçok internet sitesinde okuduğum yorumlar da bu görüşü haklı çıkarıyordu, hiçbir şey anlamamışlardı!
Asıl soru şu, bir zamanlar geleneksel yapıları yıkan absürd oyunların günümüzde seyirci gözünde hala aynı geçerliği var mı? Ya da, Absürd
Tiyatro oyunlarını sahnelemeyi, oynamayı ve seyretmeyi başarıyor muyuz?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yazar: Harold Pinter
Çeviren: Memet Fuat
Sahne Tasarımı: Barış Dinçel
Kostüm Tasarımı: Tomris Kuzu
Müzik: Selimcan Yalçın ve Barış Manisa
Işık Tasarımı: Murat Selçuk
Efekt Tasarımı: Ersin Aşar
Yönetmen: Yıldıray Şahinler
Oyuncular:
Cem Davran, Jülide Kural, Yıldıray Şahinler, Mert Tanık, Özge Borak, Bahtiyar Engin
2 perde/2 s. 10 dk.
İstanbul Şehir Tiyatrosu 2011-2012 sezonu
Yazar: Harold Pinter
"Cam Adımlar" nedir? kaçan adamın kırılgan adımları üzerine bir dans tiyatrosu
işi olarak okunabilir. Tam anlamıyla eline aldığı her şeyin kırıldığını;
kendini yüzyıllarca adamaya alıştığı, neredeyse tüm değer yargılarının;
giderek kıyamete, yıkıma yanaşan dünyayı çözümlemekte yetersiz
kaldığını; inanmakta giderek zorlandığını anladığı, bir "mekan-zaman" da
geçer. Bu "mekan-zaman" ne kadar belirsiz gözükse de, esasında giderek
yaklaştığımız o büyük çözülme, büyük parçalanma zamanıdır veya
insanoğlunun sınırsız taleplerinin sınırlı dünya kaynaklarına
yetmeyeceğini anladığı, yani "yaratıldığı" ilk günden beri yaşanılan tüm
zamanlardır. İşi oluşturan ana soru ise şudur: Peki yine de bu kadar
kırılgan ve aynı anda yaralayıcı iken elimizi attığımız her şey, niye
elimizi uzatırız inatla bir başkasının eline? Hangi noktada, kesişen
"kırılgan" adımlar beraber yürünen ve yüründükçe sağlamlaşan ortak bir
"zemin" e dönüşebilir? Ya da dönüşebilir mi?
Olay bir otobüsün içinde olup bitiyor. Dokuz farklı tipte yolcu bir akşam evlerine gitmek üzere bu otobüse biniyorlar. Fakat bu otobüs onları bilmedikleri bir yöne doğru "sürüklüyor". Yoldan saptıklarını fark ederek paniğe kapılan yolcular, onları varmak istediklere yere götürmesi için şoförü ikna etmeye çalışıyorlar. Şoförle konuşmak yasak olmasına rağmen, kurtulmak adına ölümü bile göze alıyorlar. Şoför ise gittiği yolda onlara hiçbir zaman "doğru" yanıtı vermiyor, her daha fazlasını talep ediyor. Aslında bu otobüs bir ülkenin fotoğrafı gibi. Akıllı, kadın, erkek, delikanlı, genç kız, uyuz, huysuz, köylü ve virtüöz bu ülkenin farklı toplumsal statülerden gelen halkı, şoför ise onları yönetenleri temsil ediyor. İşte bu "Otobüs", yönetenlerin halkın gözünü boyamak için ne tür oyunlar oynadıklarını,
bilinçlerin nasıl yok edildiğini, susturulduğunu ve sindirildiğini
gözler önüne seriyor. Fakat oyun yaşanan olumsuzlukların, gidişatın sorumluluğunu sadece yönetene yüklemiyor toplumunda bunda bir payı olduğunu söylüyor. 
Dolayısıyla, bir ülkede değişen rejim toplumda rastladığımız dokuz farklı karakter üzerinden eleştirel bir dille anlatılıyor. Yazar kendi ülkesindeki toplumsal ve siyasal değişimi sarkastik bir dille ortaya koyarken, aslında dünyanın neresinde olursa olsun, toplumlar hangi zihniyetle yönetilirse yönetilsin "ezen/ezilen", "yöneten/yönetilen", "güçlü/zayıf", "kadın/erkek","bana ne"ciler, "kraldan çok kralcılar" değişmiyor. Sistemler, kurgular, olaylar, kişiler hep aynı kalıyor. Değişen tek şey teknolojik aletler oluyor. Oyun, bu kısır döngünün içine hapsolduğumuzu gösteriyor. Çıkmak istemek kişilerin elinde değil ama çıkış tercih edilebilir bir durum yine de. Bu düzenden kurtulmak istemiyorsanız, bu düzende kalırsınız. 
"Otobüs"
